بدون تردید نقشه‌ی قالی لچک ترنج یکی از متداول‌ترین طرح‌ها در میان نقشه‌های فرش دستباف است. البته طرح ترنج در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف و در فرش‌های گوناگون بافته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که هیچ دو فرشی از نظر طرح‌بندی ترنج کاملاً یکسان نیستند.
بعضی فرش‌های دستباف ایرانی ترنج گلدار میانی و بزرگی دارند که ترنج‌های گلی کوچکتر زمینه آن را احاطه کرده‌اند، حال آن که در بعضی فرش‌ها چندین ترنج هم‌اندازه با الگوی تکرار موازی یا به صورت متحدالمرکز در زمینه‌ی فرش پخش شده است.
به علاوه ترنج در فرش‌های شرقی به فرم‌های گوناگونی، از قبیل چهارگوش، سه گوش، شش ضلعی، لوزی شکل، شبه لوزی، هشت ضلعی و ستاره‌ای بافته می‌شود. ترنج گلدار طرح مورد علاقه‌ی اکثر بافندگان است؛ چرا که این نوع ترنج نمادی از گل نیلوفر محسوب می‌شود که بافندگان آن را گلی مقدس می‌دانند. ترنج گلدار به صورت یک گل یا چند گل کوچکی ترسیم می‌شود که در کنار هم ترنج را شکل داده‌اند.
رایج‌ترین طرح فرش گلدار ایرانی از ترنجی مرکزی تشکیل می‌شود که در چهار گوشه‌ی آن ربع ترنج‌ها یا لچک و روی زمینه‌ی آن گل‌ها، شاخه‌های پیچ در پیچ درخت مو و درخت زندگی به چشم می‌خورد.
لچک فرش چیست؟
لچک در لغت به معنای گوشه و کناره است و جایگاه آن در گوشه و کناره های فرش است که معمولا به صورت قوسی شکل بوده و با گل و بوته تزئین می شود.
ترنج در فرش چیست؟
معنی لغوی ترنج یعنی میوه بالنگ ، این طرح در فرش بسیار مشخص است و زیبایی خاصی را به فرش می دهد. ترنج دقیقا در وسط زمینه فرش و به صورت دایره ای شکل ، بیضی یا نواری قرار می گیرد و فضای مشخصی از فرش را در بر می گیرد. ترنج فرش معمولا از شاخه و برگ، نقوش اسلیمی و غیره متعدد و در کنار هم تشکیل شده اند. به دلیل نقوش و رنگ های به کار رفته در ترنج قالی جلوه خاصی نسبت به زمینه آن دارد و مانند یک کادر مرکزی و مدال در وسط فرش است.
انواع نقشمایه های لچک ترنج
لچک ترنج ساده شده ـ لچک ترنج سبک محتشم ـ لچک ترنج دسته گل ـ لچک ترنج هم سو ـ لچک ترنج کف ساده ـ لچک ترنج اسلیمی ـ لچک ـ ترنج افشان ـ لچک ترنج بند ریحانی (نقشه بندی ) ـ لچک ترنج گل فرنگ ـ لچک ترنج نقشه قابی ـ لچک ترنج سبزیکار ـ لچک ترنج با نقش جنگل و حیوان ـ لچک ترنج گلدانی ـ لچک ترنج مرغی (پرنده دار ) ـ لچک ترنج ماهی دهم ـ لچک ترنج درختی ـ‌لچک ترنج تلفیقی ـ لچک ترنج سعدی ـ لچک ترنج ریزماهی ـ لچک ترنج هندسی ـ لچک ترنج ماهی سنه
تاریخچه طرح های لچک ترنج
طرح ترنج در قالی‌های قدیمی‌تر از هنری نشات می‌گرفت که در قرن پانزدهم و تحت تاثیر حمایت سلاطین تیموری در ایران رواج یافته بود. در هرات، شیراز و تبریز، مدارس مهمی تاسیس شد که در آن مدارس استادان طراحی از ایده پردازان طرح‌های جدید برای قالی بودند. طراحان از طرح‌های کهن سنتی و مذهبی شرق دور الهام می‌گرفتند که به فرقه خورشید پرستی ارتباط داشت و با حمله ی مغولان به غرب راه یافت.
طرح خورشید به صورت استعاری مفهوم دروازه آسمان را دارد و در مذاهب شمنیک رایج در آسیای میانه، راه میان دنیای خاکی و آسمانی را مجزا می‌کند و در داخل فضای قالی، یک موقعیت برتر ایجاد می‌شود.
تعدادی مینیاتور مربوط به دوره صفویه و مغول وجود دارد که در آن‌ها سلاطین یا اشخاص مهم حماسی به صورت نشسته روی قالی‌هایی در مرکز قالی و روی ترنج ترسیم شده‌اند.
در نقاشی‌های قدیمی‌تر مربوط به اوایل دوره بودایی، تصاویر از بودا و بودایی‌ها به صورت نشسته روی بالشت‌های مدور شبیه به ترنج دیده می‌شود. این طرح‌ها سرشار از مفاهیم نمادینی است که به مذهب ارتباط دارند و ترنج مرکزی به صورت انحنا دار کار شده که، هنوز هم در طرح‌های رایج در قالی‌های شرقی به کار می‌رود که انواع مختلفی از آن با توجه به رسوم و سنت های بومی طراحی می شود.
اگر شما علاقمند به حوزه فرش هستید توصیه می کنیم مقالات زیر را بخوانید:
